ترجمه و مسئولیت اجتماعی حرفه‌ای Translation and Professional Social Responsibility

به کانادا که آمدم، با اطرافیانم که گپ می‌زدم به زبانی که زبان خودم نبود، تجربه‌های عجیبی در خاطرم ثبت شد. مثلاً اینکه از «نان» که حرف می‌زدیم، نان‌های متفاوتی در ذهن‌های ما بود. «نان‌آور» هم برایمان چهره‌ی متفاونی داشت. یا از «آزادی» که می‌گفتیم، از «مقاومت» یا «جنگ». همکاران جوان و کانادایی من در محیط کار از موضوعاتی با هم حرف می‌زنند که اغلب چیزی از آن‌ها نمی‌فهمم. حتی گاهی آن‌قدری نمی‌فهمم که به پرسیدن هم نمی‌رسد. نه که واژه‌ها را نفهمم؛ تجربه‌ها را درک نمی‌کنم، اتفاق‌ها را، بستر فرهنگی‌اجتماعی‌شان را. زمان‌هایی که فرصت گفت‌وگوهای عمیق‌تری دست داده است، کوشیده‌ام کمی تجربه‌های خودم را به زبان بیاورم و بیشتر از آن‌ها بپرسم و بدانم. درباره‌ی آزادی با هم گپ زده‌ایم، درباره‌ی مسئولیت اجتماعی، درباره‌ی حقوق نابرابر، فقر، حق و میزان دسترسی به منابع، حجاب، آب آشامیدنی و حتی درباره‌ی شادی. کوشیده‌ام تجربه‌های اصیل موقعیت‌مند و زمان‌مند آن‌ها را به رسمیت بشناسم و برای شناخت خودم از جهان در جامعه‌ی کوچک و صمیمی‌مان جایی رسمی و واقعی قائل شوم. با شکیبایی گوش‌ کرده‌ام و با حوصله توصیف کرده‌ام و توضیح داده‌ام.

بله، می‌شود با گفت‌وگو و با ابزار ترجمه این مفاهیم را در تلاش‌های مبتنی‌بر آگاهی به هم نزدیک کرد یا حوزه‌ی معنایی‌شان را فراگیرتر کرد. اما پیش از آن کوشش دسته‌جمعی و مشترک، ما به تقویت خودآگاهی و حساسیت فردی‌مان به این فاصله‌ی جهان‌شناختی متبلور در زبان نیاز داریم. این یک تلاش مستمر شخصی است، درست مثل حفظ حساسیت به نابرابری جنسی/جنسیتی، نابرابری طبقاتی، یا نابرابری نژادی و قومی (اتنیکی).

اخبار اعدام‌هایی که مشخصاً در یک سال گذشته به دست جمهوری اسلامی ایران انجام گرفته است، این روزها در بسیاری از رسانه‌ها و شبکه‌ها و حساب‌های شخصی افراد در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شوند. به دلایل متعددی امروزه احتمال شنیدن این اخبار بیشتر از حتی ده سال پیش است. من هم مثل بسیاری دیگر از ما متأثر و آشفته می‌شوم و ذهنم درگیر می‌شود که چه می‌شود کرد و من چه باید بکنم. به ترجمه فکر می‌کنم. به دادگاه. به حکم. به زبان. به ترجمه. به او که اعدام می‌کند. به او که اعدام می‌شود. به آنان که پشت در زندان‌ها و دادگاه‌ها برای حفظ جان عزیزانشان تقلا می‌کنند. به ترجمه فکر می‌کنم. به زبان‌ها. زبان‌ها. به آن‌ها که به زبان قاضی زندگی نکرده‌اند. به آن‌ها که به زبان قانون رسمی زندگی نکرده‌اند. به آن‌ها که تجربه‌هایشان از زندگی و مفاهیم، شبیه تجربه‌های آنانی نیست که به زبان قانون رسمی کشور زندگی می‌کنند.

از خودم می‌پرسم، آیا کورد و ترک و بلوچ و عرب و ارمنی و تمام گویشوران غیرفارسی‌زبان ایرانی، در دادگاه‌های ایران به مترجمان هم‌زمان دسترسی دارند؟ می‌پرسم آیا مترجمان هم‌زمان دادگاه‌ها اخلاق حرفه‌ای دارند؟ اگر دارند، آن را بر پایه‌ی کدام چارچوب‌های ایدئولوژیک سر و سامان داده‌اند؟ آیا حول موضوع میزان و کیفیت اثرگذاری ترجمه‌ی هم‌زمان ارائه‌شده در دادگاه‌های ایران کار پژوهشی تجربی انجام شده است؟ اگر شده است، چه زوج‌های زبانی را دربر می‌گیرد و با چه رویکردهایی موضوعات را بررسی کرده‌اند؟ آیا افغانستانی‌ها در ایران برای کارهای رسمی و اداری و دادگاهی مترجم هم‌زمان دارند؟ از این نوع پرسش‌ها در ذهنم بسیار است.

می‌خواهم این دغدغه‌نوشت را با این یافته‌ی شخصی برایتان ببندم. به‌آهستگی شروع خواهم که در بیرون از خودم در همین مسیر اهدافی هرچند کوچک از جنس مسئولیت اجتماعی تعریف و تعیین کنم، از جمله جست‌وجو درباره‌ی ادبیات اخلاق ترجمه‌ی هم‌زمان در دادگاه‌های ایران، آگاهی‌افزایی درباره‌ی ضرورت اخلاق‌مندی در ترجمه‌ی هم‌زمان، و البته مشخصاً به‌دنبال داده‌هایی خواهم گشت که در آن فقدان یا کیفیت خدمات ترجمه‌ی هم‌زمان در دادگاه منجر به رأی‌هایی شده است که به مردمان ستم‌دیده‌ی غیرفارسی‌زبان ایرانی ستم بیشتری روا داشته شده است. اما، علاوه‌بر آن، در درون خودم هم به دستکاری ناخودآگاهم نیاز خواهم داشت. حواسم را بیشتر جمع خواهم کرد که پرسشگرانه در پی این باشم که گویشوران زبان‌های غیرفارسی در ایران تروماها و اضطراب‌ها و اندوه‌های جمعی‌شان را چگونه زندگی می‌کنند. بیش از پیش به آنچه ترجمه از بازگویی آن ناتوان است و آن احساسات فردی و جمعی که در ترجمه‌ی تجربه‌ها به زبان‌های مسلط از دست می‌رود، حساس و کنجکاو باشم. و البته بیش از پیش دقت می‌کنم که در فرایند ترجمه کدام تجربه‌ی زبان فرودست را به نفع کدام دستاورد در انتقال به زبان فرادست با بازتولید سلطه نادیده می‌انگارم.

به‌گمانم بیراه نیست که تغییرات اساسی دنیا به تلاش فردی ما برای ساختن نسخه‌ای اصلاح‌شده از خودمان وابسته است. باشد که در مسیر تمرین و عمل باشیم.

Ever since I’ve come to Canada, chatting with others in a language that is not mine has mad some peculiar memories for me. For instance, when we talk about "bread," we have different types of bread in our minds. "Breadwinner" also has a different face in our memories. Or when we talk about freedom, resistance, or war. My young Canadian colleagues often discuss topics together which I mostly do not understand. Sometimes I do not even understand enough to be able to ask about their topic. Not that I don't understand the words; I don't grasp the experiences, the events, their socio-cultural context. At times when there has been an opportunity for deeper conversations, I have tried to express my own experiences a little and ask more about theirs. We have talked about freedom, social responsibility, unequal rights, poverty, access to resources, hijab, potable water, and even happiness. I have tried to acknowledge the authenticity of their experiences in their specific circumstances and times and to recognize and open a real place for my own understanding of the world within our small and intimate community. I have listened patiently, and I have described and explained with the same patience.

Yes, in conscious efforts, it is possible to bring these concepts closer together or to broaden their semantic scope, through conversations and by means of translation. However, before that collective effort, we need to strengthen our individual awareness and sensitivity to this cognitive gap that is manifested in language. It is an ongoing personal endeavor, much like maintaining sensitivity to gender, class, racial, or ethnic inequalities.

The news of executions carried out by the Islamic Republic of Iran in the past year is circulating widely these days in many news media outlets, networks, and personal and public accounts on social media platforms. For various reasons, the likelihood of hearing such news is higher now than it was  even ten years ago. Like many others, I am impressed and anguished, my mind is in a constant turmoil with thoughts about what can be done and what I should do. I think about translation. About courts. About verdicts. About languages. About translation. About those who carry out executions. About those who are executed. About those who strive behind the prison and courthouse doors to save the lives of their loved ones. I think about translation. About languages. Languages. About those who have not lived their lives in the language of their judges. About those who have not lived in the language of the official law. About those whose experiences of life and its concepts are not akin to those living in the language of the country's official law.

I ask myself, do Kurds, Turks, Balochs, Arabs, Armenians, and all non-Farsi-speaking ethnic groups in Iran have access to interpreters in Iranian courts? I wonder if the court interpreters act upon a professional code of ethics. If they do, on what ideological frameworks have they based it? Has any empirical research been conducted on the extent and quality and effects of interpreting services provided in Iranian courts? If so, what language pairs does it cover, and with what approaches have they investigated the issues? Do Afghans in Iran have access to interpreters for their official, administrative, and judicial matters? My mind is full of these questions.

I want to conclude this reflective piece with this personal realization. I will slowly begin to define and set even the smallest goals as my social responsibility, including exploring the literature on the ethics of interpreting in Iranian courts, raising awareness about the necessity of ethical codes of interpreting, and, of course, specifically seeking data where the lack of or the quality of interpreting services in courts has led to verdicts that have further oppressed non-Farsi-speaking Iranians. However, beyond that, I will also need to address my own unconscious biases. I will focus more on being inquisitive about how speakers of languages other than Farsi in Iran live their traumas, anxieties, and collective sorrows. I will be more sensitive and curious about what gets lost in translation, particularly personal and collective emotions that vanish when experiences are translated into dominant languages. And, of course, I will pay closer attention to those experiences in the dominated languages that I tend to ignore in favour of rendering of a message into the dominating languages in the process of translation, while reproducing oppression.

I believe that fundamental changes in the world depend on our individual efforts to construct revised versions of ourselves. May we be on the path of practice and action.